De aanleg van spoorlijnen langs en naar Ede, is erg belangrijk geweest voor de ontwikkeling van dorp naar stad. Alle recente foto's: (c) Allard Bijlsma.

Spoorlijn Ede-Wageningen (opgeheven)

Tot 1937 reed er een trein(tje) van Ede naar Wageningen, via de Bennekomseweg en dwars door Bennekom heen. In 1937 werd de trage trein vervangen door een veel snellere busverbinding. Wageningen bedong daarbij dat het station in Ede Ede-Wageningen zou gaan heten, wat nog steeds zo is en ook nog steeds dagelijks voor veel verwarring leidt. Studenten uit Wageningen zijn nog steeds lang onderweg naar en van het station, via fiets of bus.

De tramlijn tussen Ede en Wageningen heeft een rijke geschiedenis:

Oprichting

• Opening: De tramlijn werd geopend op 31 januari 1882 door de Nederlandsche Rhijnspoorweg-Maatschappij (NRS).
• Route: De lijn verbond het station Ede-Wageningen via Bennekom met de stad Wageningen. Het tramstation in Wageningen lag aan de zuidkant van de huidige Stadsbrink, op de hoek met de Stationsstraat.
• Lengte: Inclusief zijsporen was de totale lengte van de lijn ruim 8 kilometer.

Gebruik

• Verkeer: De tramlijn was enkelsporig met vijf wisselplaatsen waar tegenliggers elkaar konden kruisen. Er reden zeven treinen per dag met een maximumsnelheid die in de loop der jaren werd verhoogd van 15 km/u tot 45 km/u.
• Materieel: Aanvankelijk werden stoomtrams gebruikt, maar in de jaren veertig werd de stoomtractie vervangen door dieseltractie.
• Bijnaam: De tram werd in de volksmond "Bello" genoemd vanwege de luid klinkende bel op de locomotief.

Opheffing

• Reizigersvervoer: In 1937 werd het reizigersvervoer opgeheven en vervangen door een busdienst. Dit was een landelijke trend. 
• Goederenvervoer: Het goederenvervoer bleef doorgaan tot 28 september 1968, maar heel vaak werd de lijn niet meer gebruikt.
• Redenen voor opheffing: De belangrijkste redenen voor het opheffen van de lijn waren de verkeersveiligheid (ging dwars door het centrum van Bennekom) en de teruglopende belangstelling voor de lijn (concurrentie van de bus). In 1959 werd het stationsgebouw in Wageningen gesloopt.

Spoorlijn Utrecht - Arnhem

Sinds 26 mei 1845 is Ede aangesloten op het Nederlandse spoorwegnet, de Rhijnspoorweg. Het station kwam ver van het dorp Ede, omdat de bewoners dat eisten. De Rhijnspoorweg, aangelegd door de Nederlandsche Rhijnspoorweg-Maatschappij (NRS), is een van de oudste spoorlijnen in Nederland. De lijn Amsterdam-Utrecht-Arnhem werd aangelegd om een verbinding met Duitsland te creëren. De spoorlijn werd in delen geopend, waarbij het traject van Amsterdam naar Utrecht in 1843 werd voltooid, en het traject naar Arnhem in 1845. Bij de aanleg van de spoorlijn door Ede kwamen er veel grondwerkers, ook wel 'polderjongens' genoemd, naar de regio. Deze arbeiders zorgden soms voor onrust, waardoor de Gouverneur van Gelderland besloot om de cavalerie naar Ede te sturen om de orde te handhaven. In 1922 vestigde zich de ENKA-fabriek zich in Ede, mede door de aanwezigheid van de spoorverbinding met Duitsland.

Het eerste station in Ede werd gebouwd in 1845, toen de spoorlijn werd doorgetrokken naar Arnhem. Dit station was een belangrijk knooppunt voor reizigers en goederenvervoer in de regio. In 1983 opende een geheel nieuw stationsgebouw, dat in 2024 weer is afgebroken. In februari 2024 opende aan de ENKA-zijde van het spoor een geheel nieuw station.

Spoorlijn Ede - Amersfoort

In 1902 kwam er een spoorverbinding naar Nijkerk, die later werd doorgetrokken naar Amersfoort. In de volksmond wordt dit het 'kippenlijntje' genoemd, door de vele kippen bij Barneveld.

Ter hoogte van de Maanderweg speelde de spoorlijn een grote rol in aan- en afvoer van goederen voor de hier aanwezige bedrijven, zoals houthandel Tulp, de molen Concordia en kolenhandel Koetsier. Er was hier een uitgebreid bedrijventerrein. Al deze bedrijven zijn inmiddels verdwenen. Je maakt er kennis mee tijdens de short walk (wandeling) 'Verdwenen Bedrijven'.

Station Ede-Wageningen

Het eerste station uit 1845 werd de 'Keet' genoemd. Het huidige station stamt uit 1983. Van 2021-2025 werd 100 meter verderop richting Arnhem een nieuw station gebouwd. Dat is februari 2024 geopend en was in de loop van 2025 geheel gereed. Vanaf dit station heb ik een reeks short walks (wandelingen) uitgezet.

Station Ede-Centrum

Het station ligt midden in het centrum van Ede, aan het Museumplein. Het is een rijksmonument en dateert uit 1902. Het is in 1990 door de gemeente Ede gerestaureerd en gerenoveerd. In dit gebouw was tot 2015 het Historisch Museum Ede gevestigd. Die is inmiddels verhuisd naar Cultura. Het gebouw is volledig gerenoveerd en werd daarbij in de oorspronkelijke kleurstelling teruggebracht. Het perron is nog in gebruik voor de treinreizigers. Vanaf dit station starten meer dan tien short walks (wandelingen), allemaal te vinden in deze website en door mij uitgezet.

Geschiedenis

• Opening: Het station werd geopend op 1 mei 1902 onder de naam Ede Dorp.
• Sluiting en heropening: Het station werd gesloten op 7 september 1944 tijdens de Tweede Wereldoorlog en heropend op 20 mei 1951.
• Gebruik: Het station ligt aan de Valleilijn (ook bekend als het Kippenlijntje) en wordt bediend door treinen van eerst Keolis, toen Conexxion en later Reisss.

Bouw en Architectuur

• Stationsgebouw: Het oorspronkelijke stationsgebouw dateert uit 1902 en is een rijksmonument. Het gebouw werd in 1990 gerestaureerd en gerenoveerd door de gemeente Ede.
• Functie: Tot 2015 was het Historisch Museum Ede in het stationsgebouw gevestigd. Sinds 2017 was in het gebouw eerst een thuiszorginstelling gevestigd en tegenwoordig een interieurwinkel.
• Architectonische stijl: Het gebouw is in de oorspronkelijke kleurstelling teruggebracht tijdens de renovatie en heeft kenmerken van de architectuur uit het begin van de 20e eeuw.