Het jaar 1922 is in deze website één van de 'thema's van de week'. Vanuit deze pagina kun je doorklikken naar allerlei pagina's met verdiepende informatie. Bron van de oude afbeeldingen: Vereniging Oud-Ede en Gemeentearchief Ede.
Welkom in het Ede van 1922
Het was in 2022 precies 100 jaar geleden dat de ENKA-fabriek zich in Ede vestigde en binnen een paar jaar uitgegroeide tot de grootste fabriek van Nederland. Dat moet grote gevolgen hebben gehad voor Ede. En dat was ook zo.
In 1906 waren de eerste kazernes geopend [ klik hier ], waardoor er allerlei werkgelegenheid een boost kreeg. Er kwam een katholieke kerk voor de militairen en gebouwen voor ontspanning. Al snel kwamen er ook de Arthur Kool- en de Van Essenkazerne bij. De Tulp-houthandel [ klik hier ] aan de Stationsweg deed goede zaken, maar ook vervoerders en leveranciers van voedingsmiddelen kregen het druk. Doordat ook de kazernes op het gasnet werden aangesloten, werd de Gasfabriek aan de Schaapsweg steeds belangrijker [ klik hier ]. De horeca kreeg het een stuk drukker, want in de vrije tijd gingen de militairen op stap. We hadden al bekende hotels als Buitenzorg en de Hof van Gelderland en al langer het hotel Welgelegen (voorheen De Laar) [ kijk hier ], maar precies in 1922 opende ook (later) restaurant GEA aan de Stationsweg [ kijk hier ]. Er kwamen blokken met woonhuizen, speciaal voor (onder)officieren, aan de Berkenlaan en rond wat nu de Klinkenbergerweg is.
Welkom in Ede (1925). Alles op deze kaart is er nog, al is de Klinkenberg nu geheel bebouwd.
Maandereind rond 1928. Zicht richting de Oude Kerk.
Het Marktplein rond 1920, nu een winkelcomplex. De Markt is verplaatst.
Restaurant GEA rond 1930; nu Dixie's aan de Stationsweg/ Maanderweg.
Boerderij en basisschool, waar nu de Maanderpoort staat, tegenover Moeke.
Hof van Gelderland rond 1921, nu de HEMA aan de Grotestraat.
Kantine (afgebrand) bij de kazernes in 1910
Hotel Welgelegen (later: Witte Hinde) rond 1930.
Hotel Buitenzorg in 1910, aan de Amsterdamseweg (staat er nog).
Beeld van Ede rond 1922
Als je de kaart uit 1922 bekijkt, is dat nog allemaal amper te bevatten. Het gebied tussen het dorp Ede en de buurt Maanen was nog niet bebouwd, op de Stationsweg na. Het Maanderzand was nog een woeste en ruige zandverstuiving. Al gauw kwamen er woonwijken, mede voor werknemers van de ENKA. Dit waren de tuindorpen aan de Poortlaan en de Kolkakkerbuurt [ klik hier ]. Hierdoor gingen Maanen en Ede naar elkaar toegroeien. De bebouwing langs de Verlengde Maanderweg rukte op naar het zuiden. 1922 is echt een keerpunt voor Ede. Van een klein boerendorp groeide het vanaf dan uit tot een grote legerplaats met een opkomende industrie. Er kwamen een melkfabriek, een stoomwasserij, een brandweerkazerne en er was al een watertoren [ zie hier ]. In de archieven van de Gemeente Ede en het Historisch Museum Ede, zijn veel foto's te vinden die een beeld geven van het Ede van rond 1922. In deze site zijn er vele tientallen van opgenomen, vaak met een nieuwe foto van die plek erbij.
Hofje Poortlaan in 1928. Is er nog!
Edesche Melkinrichting in 1910.
Grotestraat rond 1922.
Gelria wasserij in 1930 (verdwenen).
De Molenstraat in 1908.
Watertoren (afgebroken) rond 1908.
Kaart van Ede van 1922
Uitleg bij de kaart: zwarte lijnen = spoorlijnen, rode lijn = verbinding Ede met Bennekom, blauwe lijn = verbinding met Arnhem en Amersfoort, (1)= Oude Kerk, (2)= postkantoor, (3)= gasfabriek, (4)= station Ede-Centrum, (5)= station (nu) Ede-Wageningen, (6)= terrein voor de bouw van de ENKA-fabriek, (7)- stuifzandgebied Maanderzand, (8)= tuindorp Poortlaan, (9)= Frisi- en mauritskazernes, (10)= Arthur Kool- en Van Essenkazernes. Bron basiskaart: Gemeentearchief Ede. Klik op de kaart als je die wilt vergroten.
Bouw van de kazernes
In 1906 openden de Friso- en de Mauritskazerne hun deuren. Al gauw werden ook de Van Essen en de Arthur Koolkazernes toegevoegd.
Zicht vanaf de Stationsweg op het later afgebrande kantinegebouw. 1905.
De Frisokazerne rond 1930. Gezien vanaf de spoorlijn en station.
Muziektent bij ingang Arthur Koolkazerneterrein. Circa 1911.
Bouw van de ENKA-fabriek
De Enka begon in 1919 met de bouw van een grote kunstzijdefabriek te Ede, waar men goedkope grond en schoon water vond, alsmede de nabijheid van een spoorweg. Hier zouden 2000 mensen komen te werken. Woningbouw verliep via de woningbouwvereniging 'Vooruit', waarin de fabriek grote invloed had. De productie van de Enka te Ede startte in 1922.
Bouw van de fabriek
De basisfabriek vanuit de lucht. Later is het complex verder uitgebreid.
Personeelsdrukte rond 1930. Links de spoorlijn.