Het gekke is dat de meeste reacties die ik op de Atlas van Ede krijg, te maken hebben met het gebruik van het woord stad. Ede is al vele decennia een echte stad, maar blijkbaar zijn er mensen die terugverlangen naar een tijd, lang geleden. Op deze pagina laat ik zien wanneer een dorp een stad wordt.

Gemeente en stad

De gemeente Ede was lang één van de allergrootste in Nederland, doordat ook de Hoge Veluwe erbij hoort. Sinds de komst van de Flevopolders en de vele gemeentelijke herindelingen, zijn er nu meer grote gemeentes en ook grotere dan Ede. De gemeente Ede is de 24e gemeente (van de 355) qua grootte in inwonertal (begin 2022).

De stad Ede is de 48e stad van Nederland (van de circa 6300 plaatsen), qua grootte in inwonertal (begin 2022). Het is niet precies bekend hoeveel plaatsen er zijn in heel Nederland, omdat er meerdere telmethodes zijn. En wanneer is een gehucht ook echt een plaats? Duidelijk is dat Ede inmiddels tot de grotere plaatsen in Nederland behoort. Omdat Ede veel harder groeit dan veel andere plaatsen, zal Ede op termijn zeker bij de top 45 gaan behoren.

Wanneer ben je een dorp?

Een dorp is een kleine nederzetting: een plaats of kern waar meerdere mensen bij elkaar wonen. Dorpen worden aangetroffen in landelijk gebied en waren tot de industriële revolutie en de daarmee gepaard gaande verstedelijking de meest voorkomende woonplaatsen. In bestuurlijke kringen worden dorpen in al hun verscheidenheid vaak aangeduid als 'kleine kernen'.

Het begrip dorp wordt niet in absolute zin gedefinieerd door bijvoorbeeld het aantal woningen of inwoners. Als relatieve definities zouden kunnen gelden:

• [vroeger] een dorp is groter dan een gehucht of buurtschap, al worden deze woonplaatsen ook wel als dorpen of delen van dorpen beschouwd;
• [vroeger] een dorp is kleiner dan een vlek (in de oorspronkelijke betekenis) en nog kleiner dan een stad;
• [vroeger] het al of niet voorkomen van een kerk: een dorp bezit een eigen kerk met een kerkgebouw, behorend tot een parochie (rooms-katholiek) of kerkelijke gemeente (protestants) waar tevens een of meer nabijgelegen gehuchten onder vallen; men spreekt dan van een kerkdorp;
• [vroeger] naar functie onderscheidt een dorp zich van oudsher van een stad door de nadruk op agrarische activiteiten: het merendeel van de inwoners van een dorp vindt zijn bestaan in de landbouw en/of de veeteelt; een stad wordt gekenmerkt door de niet-agrarische activiteiten: bedrijvigheid/industrie, diensten, onderwijs, zorg, et cetera;
• een modern onderscheid tussen een stad en een dorp is het voorzieningenniveau: een stad heeft stedelijke voorzieningen, bijvoorbeeld een ziekenhuis of een schouwburg. Een dorp heeft die niet.

Wanneer ben je een stad?

Het CBS werkt niet echt met het begrip stad, maar vooral met gemeentes. Er is sprake van een G4 (Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht) en een G32, waarbinnen Ede op de 24e plaats staat. [ voor meer informatie ]

Om een stad te zijn moet je voldoen aan de volgende vier kenmerken:

• er moet een bepaalde, per land verschillende, omvang zijn in inwonertal. In Nederland ligt die grens op 50.000 inwoners. In Japan ligt die, net als in Nederland, op 50.000 en in Tsjaad op 1000. Ede heeft ruim 76.000 inwoners en is dus zonder enige discussie een stad.
• er moet een hoge bebouwingsdichtheid zijn, in vergelijking met het omringende gebied. Kijk maar eens naar de [ kaart van Ede ], dan zie je dat de kern Ede een hoge bebouwingsdichtheid heeft.
• de beroepsbevolking moet voornamelijk werken in de secundaire (industrie) en tertiaire (diensten) sector. Edenaren werken het meest in de gezondheidszorg en de zakelijke dienstverlening, beide onderdelen van de dienstensector.
• het kent een groot aantal (verzorgende) functies voor het gebied rond de stad. De stad Ede heeft een verzorgende functie voor omliggende dorpen. Denk hierbij aan winkelvoorzieningen, scholen en de gezondheidszorg.

De Wikipedia omschrijft een stad als volgt: 'Een stad is, in tegenstelling tot een dorp, een grotere plaats waar mensen wonen, gelegen aan grotere verkeerswegen en met een eigen bestuurs- en verzorgingsstructuur. Het onderscheid tussen steden en dorpen wordt meestal gemaakt op grond van de grootte (het aantal inwoners) en het voorzieningenniveau.'

En de stadsrechten dan?

Stadsrechten waren in het middeleeuwse Europa bijzondere rechten en privileges die aan een plaats werden toegekend. In Europa komen stadsrechten voornamelijk voor in de gebieden waar de Romeinse politieke structuur compleet werd weggevaagd na de Grote Volksverhuizing van de late oudheid. Stadsrechten waren een fase in de ontwikkeling van het juridisch systeem in Europa. Met het verdwijnen van het feodaal stelsel en het toenemende belang van de centrale (rechts-)staat kwam er een einde aan het stadsrecht. 

Ede heeft nooit stadsrechten gehad, want het was tot begin 20e eeuw gewoon een dorp. Met de komst van de Fransen in 1795 kwam er een einde aan stadsrechten. Sinds dat jaar is het begrip stad hier ook niet meer aan gekoppeld.

Sommige dorpen met stadsrechten noemen zich nog steeds stad, omdat ze ooit stadsrechten hadden. De kleinste stad (met stadsrechten) in Nederland is Staverden in Gelderland, met ongeveer 60 inwoners. Ook Bronkhorst aan de IJssel is een kleine stad, met ongeveer 90 inwoners. Leuk voor de toeristische folder, maar ook niet meer dan dat.

Conclusie: Ede is een stad

Ede voldoet aan alle kenmerken van een stad en aan geen enkel kenmerk van een dorp. Dat veel bewoners nog 'naar het dorp gaan' als ze gaan winkelen klinkt logisch, maar uiteindelijk staan de meeste Edenaren toch met de auto bij de AH XL of winkelen in Bellestein of Parkweide. Toen Ede nog een dorp was stonden hier boerderijen en gingen deze mensen op zondag naar het dorp Ede, naar de Oude Kerk.