Jan Hilgers' vliegbasis / Rond Ede / Verdwenen plekken / Historische plekken / Toen en nu

Rond 1910 was er een kleine vliegbasis te vinden aan de Zonneoordlaan, aan de rand van de Doesburgerheide. Het stelde allemaal niet veel voor, maar voor hetzelfde geld was hier een groot vliegveld ontstaan, net als Soesterberg, dat op vergelijkbare wijze als vliegveld begon. Jan Hilgers is bekend gebleven, omdat hij als eerste Nederlander een motorvlucht boven Nederlands grondgebied uitvoerde: op 29 juli 1910. Dat stelde niet veel voor; hij vloog een klein stukje rechtdoor zo'n 10 meter boven de grond. Op dat moment had Holgers nog geen vliegbrevet, maar de eigenaren van het terrein wilden absoluut de eerste zijn. Bekend was dat een paar dagen hierna rond Heerenveen ook een poging zou worden ondernomen. Maar goed, hij was de eerste. Er zijn veel foto's van die tijd beschikbaar. Vliegshows waren heel populair als dagje uit. In 1955 kwam er een standbeeld, maar dat maakte hij niet meer mee. Hij stierf in juli 1945, op 58-jarige leeftijd, in gevangenschap in Nederlands-Indie. Hij was in die tijd werkzaam als vlieginstructeur bij het (latere) KNIL. Alle recente foto's: (c) Allard Bijlsma.

TOEN: circa 1910. Nr 68602

NU: 2020. Zicht vanaf het monument, in de richting van het 'vliegveld', de Doesburgerheide. In de verte (rechts pad volgen) ligt de Hessenweg.

TOEN: 1911. Van links naar rechts: Jan Hilgers, Johan Verhagen en van de Poel. Bron: Historisch Museum Ede.

TOEN: 1910. Werkbank achter de hangar van het vliegveld Ede. Bron: Historisch Museum Ede.

In een krantenverslag van de 'Arnhemse Courant' van 1910 wordt gesproken van een vlucht van 2 km. De blauwe lijn geeft deze afstand weer. De krant 'Land en Volk' had het echter over een afstand van 500 meter. De oranje lijnen zijn 500 meter lang. Het is niet bekend welke route Jan Hilgers in 1910 heeft gevlogen. Er wordt gesproken van het voorlangs het publiek vliegen. Dat zou duiden op de oranje lijn, parallel aan de Zonneoordlaan.

Het terrein van het vliegveld was niets meer en minder dan een kaalgeschoren heideveld: De Doesburger Heide. In het oosten grensde het aan landgoed De Valouwe (7) en het noorden aan de Goudsberg. Rond 1910 at en sliep men bij de Driesprong (10) (Hessenweg (6) volgen naar het zuidoosten). Pas tussen 1910 en 1920 verschenen er enkele vaste gebouwen:

Vliegtuigfabriek
Hanger voor vliegtuigen
Twee huizen waar men woonde
Pension voor gasten

In 1918 deed het terrein dienst als opslagplaats van in kisten verpakte Fokker-vliegtuigen, die Fokker uit Duitsland had weggehaald. Materialen werden aangevoerd via het spoor (richting (9). Na 1920 zijn de gebouwen al snel afgebroken. De betonnen grondplaten zijn nog een tijdje gebruikt als ondergrond voor een tennisbaan.

TOEN: 1910. De Bleriot van Hilgers (boven met pet). Derde persoon rechts is Johan Verhagen. Bron: Historisch Museum Ede.

NU: 2020. Het monument (5) is geschonken door Delftse oud-studenten. Het is in 1955 geplaatst, aan de rand van het Edese Bos (8). Hilgers was toen al 10 jaar overleden. Je kunt erlangs fietsen.

De locatie van het monument aan de Zonneoordlaan.

Op deze akkers lag rond 1910 het vliegveld. Het was toen een kaalgeschoren heideveld. Midden in de verte, tegen de bosrand aan, stonden de hangars en de werkplaats en later ook een pension. Rechts de Wouterseweg. Genomen vanaf de Hessenweg.

Verslag vlucht | Arnhemse Courant | 30-07-1910

De reporter beschrijft het vliegterrein dat "maar een goed half uurtje" buiten het dorp ligt. Het vliegkamp is voorlopig nog slechts een stuk vrijwel ongerepte heide.

"Hoewel het niet algemeen bekend was, dat er gevlogen zou worden, hadden zich gisteravond honderden nieuwsgierigen verzameld om dit, voor de meesten nog nieuwe schouwspel bij te wonen. Te omstreeks 7 uur klom de 20-jarige bestuurder in zijn toestel en zette dat in beweging. Eerst langzaam, toen al sneller en sneller volgde de machine de terreingolvingen om plotseling, op een hoogte gekomen, niet meer te dalen, doch in de lucht te blijven zweven, ja, steeds hooger en hooger te stijgen, tot ongeveer 10 meter. Het enthousiaste publiek barstte in een luid gejuich los, toen hij op een hoogte van 5 à 6 meter de eerste rijen passeerde; men zwaaide met hoeden, petten, zakdoeken, kortom overal waarmede maar te zwaaien was. Weer draaide hij en weer vloog hij op, om reeds binnen enkele minuten daarna aan het einde der 2 kilometer lange baan te dalen. Ten slotte landde hij voor goed, beschreef nog een sierlijke bocht en bleef juist voor de primitieve loods staan."

Foto, vliegtuig in aanbouw. Op de voorgrond staat de heer Melgers. Links vooraan zit de vliegenier J.W.E.L. Hilgers, 1910. Collectie Historisch Museum Ede

Topotijdreis | toen met nu vergelijken

Bron: Topotijdreis. [ klik hier ] voor deze kaart. Met (1) zijn de hangars aangegeven, bij (5) vind je het monument uit 1955. De blauwe lijn geeft een mogelijke route weer van de eerste vlucht. Over de lengte van de vlucht is discussie in de verslaggeving van 30 juli 1910.