In de wijk Veldhuizen wonen meer dan 14.000 mensen. Er zijn buurten met flats, buurten met platte-daken-huizen, buurten met drive-in-woningen en buurten met woonerven. Dit type bebouwing vind je overal in Nederland en geeft een soort van tijdsbeeld van de jaren '70 en '80. In tegenstelling tot bijvoorbeeld een wijk als de Rietkampen zijn er (helaas) weinig oude boerderijen (op de Proosdij na) terug te vinden, maar met wat moeite wel iets van het oude wegenpatronen (Proosdijweg, Horsterweg, Slunterweg, Peppelensteeg). Het is moeilijk je een voorstelling te maken van hoe het er hier vroeger uitzag. Zie voor meer oude en nieuwe foto's van Veldhuizen in deze website bij [ Toen en Nu ].
In deze 'Hoe zat dat?' probeer ik terug te kijken naar het moment dat de nieuwbouw 'er aan kwam'. Dit doe ik mede met behulp van het artikel 'Requiem, uit het tijdschrift De Scharrelaar (2022/1), geschreven door mijn broer Rob Bijlsma. Daarin beschrijft hij hoe hij als tiener door Veldhuizen dwaalde en daar aantekeningen maakte van voorkomende vogels. Rob is beroepsmatig ornitholoog en bekend van de boeken 'Mijn roofvogels' uit 2013/2016, 'Kerken van goud, dominees van hout' uit 2021 en 'De geur van het bos' uit juni 2022, waarin hij uitgebreid ingaat op de natuur (en het beheer daarvan) rond onder meer Ede. Alle recente foto's: (c) Allard Bijlsma.
Het Veldhuizen van voor 1965
De huidige wijk Veldhuizen werd gebouwd vanaf Ede richting het westen. Het oudst is Veldhuizen A met zijn -burgen, -horsten en -steinen. Begin jaren '70 waren deze buurten al volgebouwd. Veldhuizen B volgde later, met zijn -dalen en -hoffen. Ik heb als puber veel gefietst in het stuk Veldhuizen B. Je kon onbeperkt dwalen over de terreinen waar voorheen agrariërs woonden. Je kon wegzakken in het drijfzand rond de nieuw aangelegde vijvers, bramen plukken in de nazomer en appels plukken in verlaten boomgaarden. Mijn broer Rob beschrijft in het tijdschrift De Scharrelaar (2022/1) hoe hij een aantal jaren eerder door het gebied dwaalde van de veelal al verlaten en afgebroken boerderijen.
TOEN: 1965. Zicht vanaf de Slunterweg naar Slunterengweg 3. Afgebroken in 1969. Hier staat nu winkelcentrum Bellestein. De drie eigen staan nog in het winkelcentrum. Fotograaf: Hartgers. Bron: Gemeentearchief Ede.
TOEN: 1965. De verharde weg is de Horsterweg, de zandweg is de Slunterengweg. Boerderij is afgebroken in 1967. Fotograaf: Hartgers. Bron: Gemeentearchief Ede.
TOEN: 1964. Slunterengweg 8. Afgebroken in 1966. Ter hoogte van het huidige Nienhof. Fotograaf: Hartgers. Bron: Gemeentearchief Ede.
TOEN: 1965. Slunterengweg 3 en 4. Hier staat nu winkelcentrum Bellestein. Fotograaf: Hartgers. Bron: Gemeentearchief Ede.
Bij de oude foto's zal je misschien denken: "ok, leuk, agrarisch gebied, maar hoe ziet dat er nu uit?". Als voorbeeld heb ik eens een foto gemaakt van de plek waar voorheen de Horsterweg liep (niet te verwarren met huidige Horsterweg). Dat ziet er anders uit nu, toch?
Sporen van oude wegen
Vanaf de N224 fiets je hier via de vroegere Horsterweg de buurttuin Hofjeshof in. De Horsterweg begon (of eindigde) bij de weg van Ede naar De Klomp, waar nu de N224 loopt.
Dit fietspad volgt de vroegere Horsterweg en komt uit bij de Koekeltse Boslaan. De monumentale eik staan in de tuin aan de Durendaal.
Links kerk De Ark. Het fietspad volgt de vroegere Horsterweg.
Met wat speurwerk (mede van anderen) zijn in het huidige Veldhuizen nog sporen van oude wegen terug te vinden. Het fietspad vanaf kerk De Ark tot aan de Koekeltse Boslaan, volgt exact de route van de vroegere Horsterweg die van noordwest naar het zuiden liep. Ter hoogte van de Durendaal staan nog oude monumentale zomereiken van voor 1960, die vroeger langs deze weg stonden. Het fietspad tussen het einde van de Slotlaan en de Rijnhof, is de route van de vroegere Slunterweg, die helemaal vanaf Ede (vanaf de Molenstraat) naar het westen liep, tot aan boerderij De Koekelt. Midden in winkelcentrum Bellestein staan twee zomereiken uit 1960, ooit staand bij een boerderij hier aan de Slunterengweg 3. Ook bij het Nijeveld vind je nog een laan met oude bomen, die herinneren aan een oude weg en een boerderij hier.
Uitleg bij de kaart: rood= zichtbare restanten Slunterweg (deels: voorheen Molenweg), blauw= zichtbare restanten Horsterweg, bruin= bomen Bellestein, zwart= bomenrij Nijeveld, geel= wegen rond 1960, (1)= winkelcentrum Bellestein, (2)= kerk de Ark.
Hier liep vroeger de Slunterweg. Gezien vanaf het einde van de Slotlaan, richting de Rijnhof. Rechts terrasflats aan de Laathof.
Oude eiken in winkelcentrum Bellestein
Midden in het winkelcentrum staan deze oude zomereiken, die al bij een boerderij stonden aan de Slunterengweg, voordat het winkelcentrum werd gebouwd. Zie ook de oude foto's hierboven.
Op deze oude foto zie je de drie eiken op de voorgrond. De twee rechtse zijn bewaard gebleven. Linksonder zie je nog een stuk van de Slunterweg. De bomen hoorden bij een boerderij aan de Slunterengweg 3 (zandweg onderaan). Bron: Gemeentearchief Ede.
Ligging ten opzichte van het dorp Ede
De buurt Veldhuizen lag ter hoogte van de huidige Proosdijweg. Ten westen en zuidwesten daarvan lagen de boerderijen in slingers op de hogere zanddelen. Hierop liepen (zand)wegen als de (nog bestaande) Slunterweg en Peppelensteeg. Op de hogere delen vond je akkers en in de lagere delen natte weilanden met grasland. In het gemeentearchief zijn foto's van de bekende fotograaf Hartgers te vinden van boerderijen in dit gebied, vlak voordat ze worden afgebroken. Ze geven een beeld van losse boerderijen en schaapskooien langs onverharde wegen, van weilanden en boomgaarden. Wil je zelf in de tijd terugkijken? Dat kan via de website [ Topotijdreis ]. Je komt 'binnen' in 1876. Links kun je schuiven in de tijd.
Luchtfoto die genomen is rond 1960. Ede rukt op richting de buurt Veldhuizen. Bij (1) zie je de buurt Veldhuizen (Proosdijweg), bij (2) de nog bestaande boerderij de Proosdij (nu kinderboerderij), (3) is de Veenderweg, (4) de Indische Buurt (net gebouwd), (5) is de Proosdijkerk, (6) het winkelcentrum Rozenplein en (7) de plek die bekend staat als 'Klaphek'. Bron: Gemeentearchief Ede.
Archeologische opgravingen | vanaf 1968
Bij opgravingen in de jaren '70 zijn veel Romeinse overblijfselen gevonden, zoals deze waterput. Bron: Gemeentearchief Ede.
Meer over het archeologische onderzoek: [ klik hier ].
Het opgravingsterrein Veldhuizen is ontdekt door amateurarcheoloog Eduard Zuurdeeg († 2022) bij de aanleg van de nieuwbouwwijk in de jaren 60. Vlak voordat de bouw begon, zijn verschillende noodonderzoeken uitgevoerd onder leiding van professor Wim van Es van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek. Het aantal opgetekende sporen op het terrein van ongeveer zeven hectares bleek duizelingwekkend groot. Er zijn resten van honderden boerderijen, bijgebouwen, spiekers, waterputten, kuilen en omheiningen gevonden uit verschillende periodes. De opgravingsgeschiedenis is gepubliceerd in het in 2012 verschenen overzichtswerk [ Ede vol Erven ].
Veldhuizen bestond in de eerste tot aan het begin van de tweede eeuw na Chr. uit een paar losse erven, maar ontwikkelde zich tot een gestructureerde, grotendeels door greppels omgeven nederzetting. In de periode van 270-450 na Chr., de Laat Romeinse periode, groeide Veldhuizen verder. Uit de opgravingsgegevens van Veldhuizen is te zien dat het areaal zich uitbreidde: er werden nog grotere boerderijen en nog meer en grotere spiekers gebouwd en er ontstonden aparte werkmanshuizen bedoeld voor smeedwerk. Hieruit blijkt dat in de streek een behoorlijke mate van welvaart heerste. In Nederland zijn maar weinig sporen uit de Laat Romeinse tijd teruggevonden. Veldhuizen vormt hierop echter een uitzondering en is daarmee van grote waarde voor de interpretatie van deze periode. Bron: MijnGelderland.nl
Veldhuizen | 1965-1972
Je ziet hier panoramafoto's, samengesteld uit meerdere foto's, uit 1965, 1969 en 1972. Je kijkt steeds vanaf Veldhuizen B richting Veldhuizen A. In de verte rukken de flats aan de Kastelenlaan op. Op de plek van de glooiende akkers langs de Slunterweg werden bij opgravingen resten van een nederzetting uit de Romeinse tijd gevonden. Rechts de Peppelensteeg met op de onderste foto de sporthal en het zwembad in aanbouw. Bron: Gemeentearchief Ede. Zie voor meer oude en nieuwe foto's van Veldhuizen bij [ Toen en Nu ].
Veldhuizen | slider 1959 en 1986
Bron van de kaarten: Esri, via topotijdreis.nl. (klik en kijk zelf)
Schuif de slider naar rechts en links en zie hoe de wijk Veldhuizen het agrarische gebied van de buurt Veldhuizen heeft bedekt.
Een requiem van Rob Bijlsma
Bron van het nu volgende citaat komt uit het tijdschrift De Scharrelaar (2022/1) Rob heeft hiervoor zijn eigen aantekeningen bekeken uit de periode 1968 en 1970, toen hij als tiener hier vogels determineerde.
1968: "Toen we op een vakantiedag in Veldhuizen liepen, zagen we 's morgens direct al een tapuit, graspiepers, grutto's; fitissen, geelgorzen en scholeksters. Als we bij de Klaphek aangekomen waren, begon westwaarts het verwaarloosde boerenland. De meeste boerderijen waren al gesloopt, een enkel schuurtje, appelbomen en puin herinnerden aan de plekken waar ze hadden gestaan. De zandpaden, houtwallen en struwelen lagen er verlaten bij. De terloopsheid waarmee in ons stukje wordt gerefereerd aan grutto's is een goede indicatie van het landschap uit die tijd. Veldhuizen was in alle opzichten 'gewoon' boerenland zoals dat eind jaren '60 en begin jaren '70 nog overal voorkwam in de Gelderse Vallei."
1970: "De kartering van 1970 leverde 52 broedvogelsoorten op. Het was een andere wereld, vrijwel zonder raakvlak met de huidige stand van zaken in Veldhuizen A. Van de oorspronkelijke broedvogelbevolking uit 1970 is hoe dan ook niets meer over."
2021: "Tot mijn stomme verbazing (Rob woont alweer vele jaren in Drenthe) blijkt de noordwestpunt van Ede nog maar één kilometer van het oostwaarts uitdijende Veenendaal te liggen. Anno 2021 is het zuidelijk deel van de Gelderse Vallei, het Binnenveld met de meenten, vrijwel afgeknepen van de rest van de Vallei. De vogelwereld is volledig weggevaagd en vervangen door een andere, ingebed in beton, staal en asfalt (en - met vorderende tijd - ook nog wat stedelijk groen). En vooral veel mensen."
Vordering bouw | 1970
Het archief van de gemeente Ede heeft een viertal luchtfoto's met de situatie van 1970 beschikbaar. De wat vage foto's geven wel een goed beeld van hoever de bebouwing al is opgerukt. Bron: Gemeentearchief Ede.
Op de voorgrond het kruispunt Proosdijweg / Kraatsweg / Molenstraat / Slotlaan. Deze kruising is later rechtgetrokken. De Proosdijerveldweg ligt er nog niet, maar het kruispunt hiervoor is al zichtbaar
Op de voorgrond de flatgebouwen aan de Lunenburg en de Rijksweg N224. De Proosdijerveldweg ligt er nog niet. De bosjes horen bij de rand van het Landgoed Kernhem.
Op de voorgrond de Rijksweg N224. Links de Kraatsweg en de vijver langs de dan nog niet aangelegde Proosdijerveldweg. In de verte loopt de Slotlaan. De Kraatsweg werd later een lokale weg voor alleen de buurt.
Op de voorgrond de flatgebouwen aan de Mariëndaal en Groenendaal. Geheel rechts de Victoria-Vesta (nu: Proosdij) vijver. De Kastelenlaan is nog niet klaar en in Veldhuizen B staan nog geen huizen.
Veldhuizen van 1976 tot nu
Toen ik jong was fietste ik zelf ook vaak even naar het in aanbouw zijnde Veldhuizen:
In mijn dagboek schrijf ik op zondag 19 september 1976: "Om half 2 op de fiets naar Veldhuizen, waar ze een nieuwe wijk aan het bouwen zijn, met de nodige vijvers." Zondag 26 september 1976: "'s Middags ging ik met Bart (mijn jongste broer) weer een fietstocht maken naar Veldhuizen. Ze waren alweer een eind opgeschoten, sinds vorige week."
Veel flats stonden er toen al (Slotlaan en Kastelenlaan) en Veldhuizen A was al vol, maar er was nog geen winkelcentrum Bellestein en Veldhuizen B was nog lang niet af. Je kon vanaf de Kastelenlaan in oostelijke richting nog dwalen door de weilanden van afgebroken boerderijen. Fiets je nu door Veldhuizen, dan herken je eigenlijk niets meer van wat ik toen heb gezien. Alle grond is in gebruik; voor wegen, huizen, sportvelden, parken en een rioolwaterzuivering. Zie voor meer oude en nieuwe foto's van Veldhuizen in deze website bij [ Toen en Nu ].
Proosdijvijver en flat Kastelenlaan
Proosdijvijver en flat Valkestein
Dubbelhof, Veldhuizen B
Winkelcentrum Bellestein
Nieuwe huizen op 'voorheen winkelcentrum Lindenhorst'
Parkgebied en sportterreinen
Hofje in Veldhuizen B
Hoflaan in Veldhuizen B
Historische straatnamen
De bekende drive-in woningen langs de N224 in Veldhuizen A
Anno nu zijn de eerste flats alweer afgebroken en ook het winkelcentrum de Lindenhorst is al niet meer. De wijk is langzaamaan wel wat groener geworden, maar het blijft een gebied met veel huizen dicht op elkaar. Rond de vijvers is het mooi wandelen of zitten. Bron foto's: (c) Allard Bijlsma.
Rondrijden door de wijk Veldhuizen
Meer video's bij de Atlas van Ede: https://www.youtube.com/channel/UCkAhp0eoF7J6SDf_qmKMR1g