Er wordt zo weinig mogelijk over bericht, maar Ede zit nog met een erfenis van de ENKA-fabriek en dat diep in de grond. Van 1922 tot 2002 maakte de ENKA-fabriek kunstvezels. In het grondwater in Ede-Zuid zitten hoge concentraties sulfaat. Daarnaast zijn onder meer zware metalen (zink, nikkel) en pentachloorfenol aangetroffen. Pentachloorfenol werd gebruikt als conserveringsmiddel, om te voorkomen dat sponzen zouden gaan schimmelen. De stof werd aangekocht en niet in pure vorm geleverd, maar met bijproducten als pcb’s (giftige chloorverbindingen) en dioxine erin verwerkt. Decennialang werd giftig afvalwater afgevoerd via de ENKA-sloot, die langs de spoorlijn liep, waar nu de Blokkenweg en de Frankeneng lopen. Uiteindelijk kwam dit water, ongezuiverd, in het IJsselmeer terecht. De sloot was bedoeld voor de afvoer van warm koelwater, maar er kwamen ook veel giftige stoffen mee. De gifbel die nog in de grond aanwezig is, zit al zo'n 25 meter diep in de grond en verplaatst zich met zo'n 40 meter per jaar in westelijke richting. Het is aangetroffen in grondwater en vijvers tot in de Rietkampen. Via [ deze kaart ] van de provincie Gelderland kun je zien waar in Ede bodemvervuiling is te vinden. Alle recente foto's: (c) Allard Bijlsma.
Binnen Ede
De ENKA-sloot
Hier loopt de ENKA-sloot, tussen de spoorlijn en de Blokkenweg. Foto is van rond 1926. Bron: Gemeentearchief Ede.
Exact op de plek van de ENKA-sloot, bevindt zich nu een volkstuincomplex.
Pas in 1973 werd bij de ENKA een zuiveringsinstallatie in gebruik genomen. Deze foto is in 1965 genomen langs de Frankeneng, ter hoogte van de Horsterweg, wat toen nog een zandweg was, met een fietspad erlangs. Bron: Gemeentearchief Ede.
De ENKA-sloot liep naar De Klomp en mondde daar uit in het Valleikanaal. Die kwam uiteindelijk in de rivier de Eem en zo kwam het water in het IJsselmeer. De rode pijlen geven de ondergrondse stroomrichting van het vervuilde grondwater aan. Idee is het water op te vangen en dan naar de Rijn te voeren, maar dat lijkt een weinig wenselijke 'oplossing'. Die is dan ook inmiddels uit beeld. Onduidelijke is wat er nu wel moet gebeuren.
Op 6 maart 2023 schreef Ede-Stad: "Recent onderzoek uitgevoerd in opdracht van Provincie Gelderland, Gemeente Ede en Waterschap Vallei en Veluwe laat in de komende decennia drastisch lagere concentraties sulfaat in de ENKA-pluim zien. Zo laag dat het oppompen en ongezuiverd lozen van het saneringswater op de Nederrijn niet langer noodzakelijk is en wordt herzien. Uit het onderzoek van het brongebied, de exacte stromingsrichting en toekomstige concentraties van de verontreinigingspluim blijkt dat de risico’s veel lager uitvallen. Dat meldt waterschap Vallei en Veluwe".
Andere vervuilde plekken in Ede
Hieronder zo maar een selectie van potentiële bodemvervuilers. In Ede zijn ook tientallen benzinestations opgeheven, was er een verffabriek en waren er diverse, al dan niet illegale, stortplaatsen.
Aan de Kleefseweg stond tot 1973 een tin- en loodsmelterij. Mogelijk een bron van vervuiling. Bron: Gemeentearchief Ede.
In 1973 is de smelterij afgebroken. In deze buurt staan nu een basisschool en een appartementencomplex voor ouderen. Bron: Gemeentearchief Ede. Bron: Gemeentearchief Ede.
Het terrein van de voormalige gasfabriek behoorde tot de meest vervuilde stukken van Ede. Er is hier een bodemsanering uitgevoerd. Bron: Gemeentearchief Ede.
In 2021 meldt woningcorporatie Woonstede dat de bodem van de Kolkakkerbuurt wordt opgeschoond. In de bodem zitten asbest-, benzine- en olieresten en restanten van een oude stortplaats.
Het voormalige terrein van chemische wasserij Gelria is ook een gebied, dat bekend stond om de uitgebreide bodemvervuiling. Er is hier een bodemsanering uitgevoerd. Bron: Gemeentearchief Ede.
Op deze kaart van de provincie Gelderland, is heel nauwkeurig te zien welke delen van Ede nog steeds te maken hebben met bodemvervuiling, om welke mate het hier gaat en om wat voor soort vervuiling. [ klik hier voor de kaart ]
Berucht: benzinestations
Zo gauw er een benzinestation sluit, moet er snel daarna een grondige bodemsanering plaatsvinden. Augustus 2024 is zo een vergunning aangevraagd voor het afgraven van het vroegere benzinestation bij de Open-garage aan de Stationsstraat. Hier komen appartementen.
Stortplaats Oortveldlaan
In 1995 werd de grond binnen de driehoek Oortveldlaan, Landbouwlaan en Kamperfoelielaan afgegraven. Uit onderzoek in 1988 is gebleken dat in het grondwater verhoogde gehaltes aan zink, tetrachlooretheen, arseen, koper en tin zijn gevonden. De vervuiling is afkomstig van de ENKA-fabriek. Bron afbeeldingen: Gemeentearchief Ede.
Stortplaats Ernst Casimirlaan
Tussen de Ernst Casimirlaan en de Prins Bernardlaan bevindt zich een oude stortplaats. Hier is ook afval van de ENKA-fabriek gedumpt. Op meerdere plekken in de gemeente Ede bevinden zich dergelijke oude stortplaatsen; soms in vroegere zandafgravingen.
Stortplaats Kreelseweg
L. Koetsier is de eerste vuilnisophaler van Ede. Van 1934 tot 1960 haalde hij alle afval op bij wie een 'abonnement' daarop nam. In 1960 nam de gemeente zijn taak over. Hij kocht rond 1939 van de kerk een lap grond achteraan de Kreelseweg, naast de tuin van de villa “Ingenetta” (op plek van huidige Hotel Bosrand). Daar stortte hij, op eigen terrein dus, volle wagens met afval, maar bedekte het steeds met zwarte grond om de omwonenden geen overlast te bezorgen. Nu nog kan men daar, even voor het betreden van het Edese bos, een aantal kleine heuveltjes zien, die nu met gras en bramen zijn begroeid.
Rondom Ede
Wekeromse Zand
Een groot deel van het Wekeromse Zand is mogelijk vervuild met een veelheid aan chemische stoffen die uit de voormalige vuilstort in Wekerom stroomt. Op deze voormalige vuilstort staat een prachtige uitkijktoren. Al in 1992 verwachtte de Grontmij dat de vervuiling zich maximaal 1500 meter westwaarts zou verspreiden. Daarna is hier weinig onderzoek meer naar gedaan. Bron: 'De Gelderlander'.
Vuilstort Goudsberg
De Goudsberg in Lunteren is een mooi gebied met campings, wandelroutes en veel wild (met name zwijnen). In het verleden is hier echter (fabrieks)afval gestort in de zandafgraving. Daar ligt nog steeds onder andere gebroken puin, buizen PVC, kunststof, rubber en veel losliggend plastic. Bron: raadsvragen gemeente Ede.