Na het sluiten van de fabriek in 2002 is men erin geslaagd een reeks mooie elementen van de oude fabriek te redden én op te nemen in de nieuwe wijk: schoorstenen, muur van de carré, deel van de fabriekshal, de hoofdingang, EHBO-gebouw, kantinegebouw en kleinere elementen zoals een fontein en een bankje. Loop eens rond en bekijk hoe die onderdelen er nu bij staan. Alle foto's: (c) Allard Bijlsma.

Poortgebouw | hoofdingang

Op 31 augustus 2023 bezochten onze koning en koningin de ENKA-buurt. Men kwam binnen via het net gerestaureerde Poortgebouw. Dit was vanaf 1922 de hoofdingang van het complex. In de hoogtijdagen van de AKU/ENKA, gingen dagelijks wel 5000 mensen door deze poort.

Op 31 augustus 2023 bezochten de koning en koningin het ENKA-gebied, om te zien hoe je zo'n industrieel gebied komt omtoveren naar een levendige woonwijk. Ze betraden de wijk via de ingang onder het Poortgebouw.

Het poortgebouw van de ENKA-fabriek in Ede is een mooi onderdeel van de voormalige fabriek en heeft een rijke geschiedenis.

1. Bouw en Functie: Het poortgebouw werd gebouwd als onderdeel van de oorspronkelijke fabriek en diende als de hoofdingang. Het was een statig gebouw waarin de kantoren waren gevestigd.

2. Architectuur: Het gebouw is zowel van binnen als van buiten uitgevoerd met rijke materialen, wat de belangrijke status van de fabriek weerspiegelde.

3. Historische Waarde: Het poortgebouw is een van de weinige overgebleven structuren van de oorspronkelijke fabriek. Andere bewaard gebleven monumenten op het terrein zijn onder andere een stuk van de oude zijmuur, een hoektoren, de Westhal, het EHBO-gebouw, de bitterzoutloods en twee fabrieksschoorstenen.

4. Huidige Status: Het poortgebouw is tegenwoordig een belangrijk historisch monument en maakt deel uit van de herontwikkeling van het ENKA-terrein. Het gebouw herinnert aan de industriële geschiedenis van Ede en de rol die de ENKA-fabriek speelde in de lokale economie.

Kantinegebouw

Het kantinegebouw van de ENKA-fabriek in Ede heeft ook een interessante geschiedenis. Het is een mooi voorbeeld van hoe industrieel erfgoed een nieuwe functie kan krijgen en zo behouden blijft voor toekomstige generaties.

1. Bouw en Functie: Na beschadiging van de oorspronkelijke schaft- en kleedlokalen tijdens de Tweede Wereldoorlog, werd in 1950-1951 een nieuw was-, kleed- en schaftlokaal gebouwd. Dit gebouw, ontworpen door architect D. Masselink, was voor die tijd zeer modern en gerieflijk.

2. Voorzieningen: Het kantinegebouw had kleed- en waslokalen op de begane grond en eerste verdieping, en drie schaftruimtes op de tweede verdieping: een grote voor mannelijk fabriekspersoneel, een voor de fabrieksmeisjes en een voor het kantoorpersoneel. Het gebouw was via loopbruggen verbonden met de productiegebouwen.

3. Herbestemming: Na jaren van leegstand is het kantinegebouw herbestemd tot een duurzame "brede school". In 2020 opende CNS-basisschool 'De Ontdekking' haar deuren in het souterrain, en in 2021 volgden een kinderdagverblijf en buitenschoolse opvang op de overige verdiepingen. Het gebouw wordt nu dagelijks gebruikt door kinderen en buurtbewoners.

4. Architectonische Kenmerken: Het gebouw bestaat uit een betonconstructie met prefabgevels en veel stalen kozijnen met enkelglas. Kenmerkend zijn de 'vleugels' op de tweede verdieping, die via luchtbruggen verbonden waren met de productiegebouwen.

In september 2024 ontving dit gebouw de landelijke 'Erfgoed Duurzaamheidsprijs': "Dit herbestemmingsproject is een schoolvoorbeeld voor de monumentensector. Het laat zien dat door zorgvuldig restaureren en vernieuwen, zelfs gebouwen met een zwaar industrieel verleden, een moderne, duurzame en maatschappelijke functie kunnen krijgen. Dit is een inspirerend bewijs dat erfgoed niet alleen bewaard, maar ook getransformeerd kan worden naar de behoeften van de toekomst. Waar vroeger arbeid centraal stond, wordt nu gebouwd aan de toekomst van leren, duurzaamheid en gemeenschap."

Bitterzoutloods

De bitterzoutloods stamt uit 1926 en maakt deel uit van het voormalige Enka-fabriekscomplex. Het gebouw, ontworpen door J.M. van den Bosch, kenmerkt zich door de twee tachtig meter lange baksteengevels met sober uitgevoerde details. Aan de lengtegevels bevinden zich opgetilde perrons met rolpoorten en luifels. Bokkers van der Veen ontwierp 15 unieke loftwoningen in rijksmonument de Bitterzoutloods te Ede.

1. Functie: De bitterzoutloods werd gebruikt voor de opslag van bitterzout, een belangrijk ingrediënt in het productieproces van kunstzijde.

2. Architectuur: Het gebouw maakt deel uit van de industriële architectuur van de ENKA-fabriek en is een van de overgebleven structuren die herinneren aan de grootschalige productieactiviteiten op het terrein.

3. Behouden Monument: Samen met andere monumenten zoals het poortgebouw, de Westhal, het EHBO-gebouw en de fabrieksschoorstenen, is de bitterzoutloods een belangrijk onderdeel van het industriële erfgoed van Ede.

4. Huidige Status: De bitterzoutloods is behouden gebleven en maakt deel uit van de herontwikkeling van het ENKA-terrein. Het gebouw draagt bij aan de historische waarde en het karakter van de nieuwe woonwijk die op het terrein is ontstaan

Bunker WO II & Koude Oorlog

Restant rangeerterrein

Het laatste stukje hiervan ligt tussen de gebouwen H2 en H4 van Woonstede en het spoor. EEn klein deel hiervan blijft bewaard. In 2024 is een deel verwijderd en in 2025 is hier de snelfietsroute naar Wolfheze over doorgetrokken.

Bewaarde elementen

Klik op een foto voor een vergroting en een diashow.

Het oude EHBO-gebouw is geheel gerenoveerd en sinds 2023 een lunchroom. Daarvoor zijn de oude fontein en herdenkingsbank geplaatst, die voorheen net buiten de ENKA-poort stonden. Beide schoorstenen zijn bewaard gebleven. Ook het kantinegebouw en De Reehorst, het gebouw voor ontspanning en vrije tijd, zijn nog terug te vinden. De Reehorst is nu een hotel met confentiecomplex.

In de muur van 'De Fietser'

Het gebouw 'De Fietser' bevindt zich in de Westhal van de voormalige ENKA-fabriek in Ede. 

1. Oorspronkelijke Functie: De Westhal was oorspronkelijk een van de grootste fabriekshallen van Nederland, waar duizenden medewerkers werkten aan de productie van kunstzijde. De hal werd in 1928 gebouwd en was een belangrijk onderdeel van de ENKA-fabriek.

2. Herbestemming: Na de sluiting van de ENKA-fabriek in 2002, werd de Westhal herbestemd tot 'De Fietser', een centrum voor fietsliefhebbers. Het gebouw biedt nu onderdak aan showrooms en een testbaan voor fietsen.

3. Monumentale Status: De Westhal is een prachtig monumentaal pand dat de industriële geschiedenis van Ede weerspiegelt. Het behoud van dit gebouw draagt bij aan het historische karakter van het ENKA-terrein.

In de muur van 'De Fietser', onderdeel van het vroegere fabriekscomplex, zijn mooie industriële elementen terug te vinden.

Je kunt vrij om het gebouw heenlopen. Aan de achterzijde vind je restaurant 'De Proefzaak'. 

Je kunt vrij binnen gaan in de Westhal en daar de muren en plafond bekijken, waar vroeger de machines stonden. Links om de hoek bij de ingang is een stukje museum ingericht.

De schoorsteen neemt wel wat zon weg, maar levert wel een mooi industrieel plaatje op.

Zichtlijn naar het oude kantinegebouw.

Schoorstenen

De oude schoorsteen wordt gebruikt voor culturele evenementen.